19 Mart 2024, Salı

Beynin sağ ve sol yarısı

26 Kasım 2013, Salı

     


Prof. Dr. Nefati Kıylıoğlu

-Felç oldu ama felç olduğunun farkında değil! Neden beni hastaneye getirdiniz, benim bir şeyim yok ki, hadi eve gidelim diye bağırıyor. Çok hırçın! Oysa önceden sakin, cana yakın bir insandı. Ansızın ortaya çıktı ve halen devam ediyor. Düzelir mi?

Beynin iki yarısı farklı mıdır? Sol beyin yarısının özellikleri nelerdir?

Beynin sağ ve sol olmak üzere 2 ayrı parçası bulunur. Birbirinin simetriği gibi görünüyor olmasına rağmen iki taraf arasında hem yapı ve hem de yapılan işler bakımından farklar bulunur. Her iki yarı da vücuttan gelen dokunma - ağrı gibi duyu ile ilişkili bilgileri alır, değerlendirir. Yine her iki yarı bu işlediği bilgilerin bir sonucu olarak kol ve bacağa motor emirler gönderir, onları hareket ettirir. Beyin bu işleri bir organizasyon içinde yapar ve günlük hayat benzeri bir düzeni vardır. En temelde işçiler bulunur, işi yapan! Bunları koordine eden bir ustabaşı kademesi vardır. Ustabaşının üzerinde de onları koordine eden müteahhit ile planlamayı yapan bir üst merkez yani mimar ve mühendis kadrosu vardır. Tüm bu ekip şirketi yöneten başkana bağlıdır. Şirket de holdingin yöneticisine. Örneğin konuşma işlemi büyük bir şirkettir. Beynin ön tarafında ağız dudak bölgesinde çalışan işçilere yakın bir merkezi ile yine konuşulanın duyulduğu - telefon santrali - bölgesine yakın bir başka merkezi vardır. Bu iki merkez de birbirine uzun bir tüp geçit ile bağlıdır. Santral memurundan başlayan duyma ve yorumlama işlemi bu şirketteki tepe yönetimine aktarılır ve buradan da konuşma merkezinin tepe yönetimine iletilir. Bir yanıt verilmesi gerekiyor ise bu kez tepe kademeden alta doğru işleyen emir - komuta zinciri sonucunda ses üretilir, konuşma ortaya çıkar. İki parçalı beyin yapısında iki tarafta da konuşma ile ilişkili bu merkezler bulunur. Peki her ikisi de aynı şeyi mi anlar? Hayır, farklı şeyleri anlarlar! Kelime dediğimiz ve bir anlam yüklediğimiz "işaretler" beynin sol tarafında tanınır ve şifreleri çözülürken, sağ beyinde sesin melodisini çözer. Sevindiğimizde şen ve şakrak, kızdığımızda ise öfkeli ve sert olan sesimizin tonunu beynin sağ yarısı algılar. Algılanan bu bilgi iki yarıyı birbirine bağlayan "korpus kallozum" denilen sinirlerin uzantısından oluşmuş yapı ile diğer lobun eş bölgelerine aktarılır. Bu sayede melodi bilgisi ve anlam bilgisi sol beyinde birleştirilir. Konuşma şirketinin tepe yönetimi beynin solundadır. Eşek! kelimesi görüldüğünde veya duyulduğunda farklı şeyler hissetmemizin sebebi budur.

Beyin sol yarısında bir damar tıkanması olduğunda, "konuşma şirketinin" yer aldığı yerlerde hasar ya da iletişimsizlik olursa, anlama veya konuşma tek başına ya da birlikte bozulur. Ancak konuşmanın melodik özelliklerini anlayan sağ yarı sağlam kalır, kelimeleri ağzından zor çıkaran hasta gayet güzel şarkı söyleyebilir.

Motor hareketleri için de beynin sol yarısı "şirket merkezidir". Tüm motor planlama ve organizasyon işlemleri beynin sol ön yarısında yapılır. Buradan sinir hücre uzantısı demeti olan korpus kallozum ile sağ beyne taşınır. Sağ beyine giden bu yol etkilenir ise sol kol ve bacakta güçsüzlük olmadığı halde beceriksizlik olur. Şirket ana merkezi işleri yapacak olan alt birimlere emirlerini iletemez.

Sağ beyin yarısının özellikleri nelerdir?

Sol beyin konuşma ve motor işlemler için şirket merkezlerini barındırır iken, sağ beyin duyu ile ilişkili algıları değerlendirir. Deri, eklemler ve iç organlardan gelen tüm bilgiler önce ayrı ayrı sağ ve sol beyinde değerlendirilir, sonrada sağ beyin arka tarafında birleştirilir. Bu sayede kol, bacak ve gövdemizin hangi pozisyonda durduğunu biliriz. İşitme ve görme bilgilerinin de buraya katılması ile baktığımız - duyduğumuz çevrenin sağını - solunu, üstünü - altını algılamak mümkün olur. Sağ beyindeki bu "en üst merkezin" hasar görmesi durumunda dünyanın sol üst ve alt yarısının farkına varamayız. Bu durumu beyin sağ yarısında damar tıkanması olan kişilerde görürüz. Sol kolu ya da bacağı gösterilerek "bu kimin kolu, bu kimin bacağı" diye sorulduğunda hasta "bilmiyorum, benim değil" der. Kolunun tutmadığının yani hasta olduğunun farkında değildir. Sağ beynin alt kısmının hasarında da anormal kızgın ve öfkeli bir hal alır. Sakin, sıcak kanlı olan birisinden ağza alınmayacak küfürler ve kızgınlık ve öfke belirtileri çıkar ve bu durum birkaç gün sürer.

Sağ ve sol yarıdan oluşan beyin iki ayrı yapı iken "ikilik oluşturmadan, uyum içinde, tek bir yapı imiş gibi davranmanın" güzel bir ifadesi olarak ortaya çıkar. 



Yazarın Tüm Yazıları
Yaşlılık ve sağlıklı yaşam 25 Mart 2014, Salı
Serebellar hemoraji - Beyincik kanaması 18 Mart 2014, Salı
Damar iltihaplanması - Vaskülit 11 Mart 2014, Salı
Behçet Hastalığı 4 Mart 2014, Salı
Beyin ölümü 25 Şubat 2014, Salı
İnsan sağlığı ve bilgi üretimi 18 Şubat 2014, Salı
Apraksi - Hareketin yapılamaması 11 Şubat 2014, Salı
Spinoserebellar ataksi 28 Ocak 2014, Salı
Epilepsi ve cerrahisi 21 Ocak 2014, Salı
Servikal spondilotik myelopati 14 Ocak 2014, Salı
Temporal arteritis 7 Ocak 2014, Salı
Kapı - Duvar 2 Ocak 2014, Perşembe
Göz felci (Gözde hareket kaybı) 24 Aralık 2013, Salı
Paraneoplastik sendrom 17 Aralık 2013, Salı
Düşük el (Radiyal sinir felci) 10 Aralık 2013, Salı
Status Epileptikus (Nöbet fırtınası) 3 Aralık 2013, Salı
Beynin sağ ve sol yarısı 26 Kasım 2013, Salı
Beyin tümörü ve nöbet geçirme 19 Kasım 2013, Salı
Hekimlikte hastalığı tanıma ve zaman 5 Kasım 2013, Salı
Normal basınçlı hidrosefali (Beynin su toplaması) 26 Ekim 2013, Cumartesi
Ben Multipl Skleroz (MS) hastası mıyım? 11 Ekim 2013, Cuma
İlaçlar ve vücudumuz 1 Ekim 2013, Salı
Beyin ve beyin zarlarının iltihaplanması 17 Eylül 2013, Salı
Davranışlar ve sağlığımız 12 Eylül 2013, Perşembe
Göz hareketleri ve bozuklukları 3 Eylül 2013, Salı
Dirsekte sinir sıkışması - Kubital Tünel Sendromu 20 Ağustos 2013, Salı
Göz kapağı düşmesi - Blefaroptozis 14 Ağustos 2013, Çarşamba
Sınırlar ve canlılık 6 Ağustos 2013, Salı
Siyatik sinir etkilenmesi. 30 Temmuz 2013, Salı
Pozisyon değişmesi ile ortaya çıkan baş dönmesi - BPPV 23 Temmuz 2013, Salı
Sıcaklık, ısı ve bedenimiz 16 Temmuz 2013, Salı
Damar sertliği - Ateroskleroz 10 Temmuz 2013, Çarşamba
Uyku ve baş ağrısı 3 Temmuz 2013, Çarşamba
Sinir çalışma bozukluğu - Periferik Nöropati 26 Haziran 2013, Çarşamba
Beyin çalışmasının yetmezliği - Deliryum 19 Haziran 2013, Çarşamba
Yutma bozukluğu - Disfaji 12 Haziran 2013, Çarşamba
Geçici Bellek Kaybı 4 Haziran 2013, Salı
Ortostatik hipotansiyon 15 Mayıs 2013, Çarşamba
Kulak çınlaması - Tinnitus 7 Mayıs 2013, Salı
Kore - Sydenham koresi 30 Nisan 2013, Salı
Vitamin B12 ve sinir sistemi 23 Nisan 2013, Salı
Doğa, vücudumuz ve enerji dönüşümleri 16 Nisan 2013, Salı
Uykudaki davranış bozuklukları - Parasomniler 11 Nisan 2013, Perşembe
Amyotrofik Lateral Skleroz - ALS 3 Nisan 2013, Çarşamba
Beynimiz ve yaşlanma 27 Mart 2013, Çarşamba
Myelopati - Omurilik etkilenmesi 2 19 Mart 2013, Salı
Myelopati - Omurilik etkilenmesi - 1 11 Mart 2013, Pazartesi
Akut distoni - İlaç ile ortaya çıkan kasılma durumu 5 Mart 2013, Salı
Hemifasiyal spazm - Yüzde ve gözde istenmeyen kasılma durumu 27 Şubat 2013, Çarşamba
Tiroid bezi ve göz hastalığı 23 Şubat 2013, Cumartesi
Ağrı - Beş duyunun cezalandırıcısı 6 Şubat 2013, Çarşamba
Demans - Bunama hastalığı 29 Ocak 2013, Salı
Yalancı tümör sendromu (Psuedotumor cerebri) 22 Ocak 2013, Salı
Karotis damarı daralması - Şah damarı darlığı 15 Ocak 2013, Salı
Uykusuzluk - İnsomni 8 Ocak 2013, Salı
Parkinson hastalığı ve cerrahi tedavisi 1 Ocak 2013, Salı
Bel ağrısı 24 Aralık 2012, Pazartesi
Uykuda nefes durması - Horlama 18 Aralık 2012, Salı
Bayılma (Senkop) 12 Aralık 2012, Çarşamba
Beyin kanaması ve yüksek tansiyon (Hipertansiyon) 4 Aralık 2012, Salı
Ağrı kesici kötüye kullanım baş ağrısı 29 Kasım 2012, Perşembe
Diyabetik nöropati (Şeker hastalığı ve sinir iltihabı) 20 Kasım 2012, Salı
Fibromyalji Sendromu 13 Kasım 2012, Salı
İnflamatuar myopatiler - (Dermatomyozit/Polimyozit) 7 Kasım 2012, Çarşamba
Myastenia Gravis 30 Ekim 2012, Salı
Akut inflamatuar demyelinizan nöropati - GBS (Guillain-Barre Sendromu) 23 Ekim 2012, Salı
Nöbet geçirme - Sara hastalığı (Epilepsi) 16 Ekim 2012, Salı
Optik Nörit 9 Ekim 2012, Salı
İnme - Stroke 3 Ekim 2012, Çarşamba
Botulinum toksini - Distoni 26 Eylül 2012, Çarşamba
Yanan ayaklar - Küçük lif nöropatisi 18 Eylül 2012, Salı
Yüz felci - Fasiyal paralizi 12 Eylül 2012, Çarşamba
Huzursuz Bacaklar Sendromu 4 Eylül 2012, Salı
Trigeminal nevralji 28 Ağustos 2012, Salı
Tek gözde ağrısız - ani görme kaybı (Amarozis Fugax) 21 Ağustos 2012, Salı
Parkinson Hastalığı 14 Ağustos 2012, Salı
El titremesi - Tremor 7 Ağustos 2012, Salı
Sinir Sıkışması - Karpal Tünel Sendromu 31 Temmuz 2012, Salı
Baş ağrısı - Migren (2. bölüm) 24 Temmuz 2012, Salı
Baş ağrısı - Migren (1. bölüm) 17 Temmuz 2012, Salı
Çift görme 10 Temmuz 2012, Salı
Baş dönmesi 3 Temmuz 2012, Salı
Prof. Dr. Kıylıoğlu Çine Madran’da 2 Temmuz 2012, Pazartesi