19 Mart 2024, Salı

Apraksi - Hareketin yapılamaması

11 Şubat 2014, Salı

     


Prof. Dr. Nefati Kıylıoğlu

-Nasıl yapılır biliyor, çünkü sorduğumda bana anlatıyor. Ancak yap dediğimde yapamıyor! Tamam bir felç geçirme durumu oluştuktan sonra ortaya çıktı ama hem kolu ve hem de bacağı tutuyor. Ne olduğunu bir türlü anlayamıyorum.

Motor hareketlerin yapılması nasıl olur? Nasıl bir yapılanma içinde bulunurlar?

Kasların "istemli hareketlerinin" tamamı beyinde bulunun motor merkez ile yaptırılır. Bu motor merkez tek bir yapıdan oluşmaz. Hareketin her bir aşaması için görevli bir bölge bulunur. O bölgeden başlayan sinir omuriliğe kadar uzanır ve omurilikte yerleşmiş sinir hücresini çalıştırır. Omurilikteki bu sinir hücresi de kendi uzantısı aracılığı ile yani "sinirler aracılığıyla" kasa ulaşır ve istenilen hareketi yaptırır. Bu bir kuklanın "sadece bir kolunu ya da bacağını kaldırma" durumuna benzer. Kuklanın hem kol ve hem de bacağını kullanması, dengede durması, dans etmesi ise sadece kaldırmak - indirmek kadar basit bir olay değildir. Çok sayıdaki kas yapısının çalışmasını gerektiren karmaşık - zor bir olaydır. Beyinde motor merkezdeki hücreler çalışırken, bu hücreler yanı sıra daha özelleşmiş üst motor merkezler de bu sırada ve öncesinde çalışırlar. Bu süreci günlük hayata eşleştirirsek en alt motor merkezi "işçi ve ustabaşının" çalışmasına benzetebiliriz. Üst merkezde şantiye şefi aşaması bulunur ve işçilerin - ustabaşı aracılığı ile ne zaman ve hangi konumda iş yapacaklarını belirler. Ancak iş bununla da bitmez. Şantiye şefine de komuta eden, ona neyin - nasıl yapılacağını, hangi sıra ile yapılacağını anlatan bir mimar bulunur. Bir iş yapılamıyor ise sorun en tepedeki mimardan başlayarak, şantiye şefinde, ustabaşında ya da işçide olabilir. Hatta sorun işi yapan arada bulunan sinirler - sinir ile kasın birleşme noktasında ya da kasta da olabilir. Ustabaşı ve işçinin zarar görmesi durumu için "felç oldu" tanımı kullanılır. Felç olma durumunda güç kaybı vardır. Oysa şantiye şefi ya da mimarın etkilenmesi halinde güç kaybı ortaya çıkmaz. İşin nasıl yapılacağını bilememe durumu olur, yani işin yapılmasına ait bilgi eksikliği bulunmaktadır. Bu duruma apraksi denir.

Apraksi nedir? Kaç tür apraksi vardır?

Apraksi herhangi bir güç kaybı, duyusal kayıp, dengesizlik ya da bir hareket yavaşlaması olmaksızın yapılabilen öğrenilmiş işlerin yapılamaması durumudur. Beyindeki motor merkezin üst yönetim bölgelerinde - bilgi akışının etkilenmesi ile, motor hareketin nasıl yapılacağına ait bilginin aktarılamaması ile olur. İsteyerek yapılan işlemler yapılamaz iken, bir bakarsınız hasta o yapamadığı hareketi "kendiliğinden yapar". Bu durum normaldir. Hareket bir refleks olarak gerçekleştirebilir. Bunun nedeni istemsiz yapılan - refleks yapılan harekete ait bilgilerin farklı yerlerde saklanıyor olması ve bu durumda etkilenmemiş olmasıdır.

Apraksi hangi motor hareket yapılamıyorsa ona göre isimlendirilir. Örneğin kişi kendi başına gözlerini kapatıp açabiliyorken, "gözlerini aç emri" ile açamıyorsa buna göz kapağı açma apraksisi adı verilir. İstemli olarak dil - dudak ve yüz kaslarını çalıştıramaz ise dil-dudak-yüz apraksisi, konuş dendiğinde konuşamıyorsa konuşma apraksisi adı verilir. Kolda ortaya çıkarsa da kol apraksisi adı verilir.

Beyinde hareket bilgisi nerede depolanır? Hangi beyin tarafı etkilenir ise hangi apraksi ortaya çıkar? Neden ortaya çıkar? Nasıl tedavi edilir?

Beyinde iki adet lob bulunur. Sağ ve sol loblar kendi alanında özelleşme göstermiştir. Soldaki beyin alanı konuşma-hesap yapma-matematik, sağdaki beyinde çevreyi bilme ve tanıma, müzik-sanat-resim gibi yaratıcı olaylarda özelleşmiştir. Motor hareketin nasıl yapılacağına ilişkin bilgi de beynin sol - ön yarısında depolanır. Buradan hem sol ve hem de sağ beyindeki motor merkezlere, beyni birleştiren geçiş köprüsü ile taşınır. Sol beynin ön tarafındaki zedelenme ya da geçiş köprüsündeki hastalıklar bilginin soldan sağa geçişini bozacağı için sol kolda beceri kaybı oluşturur. Yine solda yüz dudak bölgesi hasarlarında konuşma ve yutma bozukluğu gibi durumlar oluşurken, sağ beyindeki hasarda kendi başına giyinme - soyunma sorunları ortaya çıkar.

Çoğunlukla sebep damar tıkanmaları ya da yer kaplayan oluşumlardır. Bu gibi durumlarda şikayetler sıklıkla ani olarak gelişir. Beyinde yıkım ile giden hastalıklar sırasında ise daha çok yavaş ilerleyen bir süreçte bu yakınmalar ortaya çıkar.

Etkin bir tedavi yöntemi henüz yoktur. 



Yazarın Tüm Yazıları
Yaşlılık ve sağlıklı yaşam 25 Mart 2014, Salı
Serebellar hemoraji - Beyincik kanaması 18 Mart 2014, Salı
Damar iltihaplanması - Vaskülit 11 Mart 2014, Salı
Behçet Hastalığı 4 Mart 2014, Salı
Beyin ölümü 25 Şubat 2014, Salı
İnsan sağlığı ve bilgi üretimi 18 Şubat 2014, Salı
Apraksi - Hareketin yapılamaması 11 Şubat 2014, Salı
Spinoserebellar ataksi 28 Ocak 2014, Salı
Epilepsi ve cerrahisi 21 Ocak 2014, Salı
Servikal spondilotik myelopati 14 Ocak 2014, Salı
Temporal arteritis 7 Ocak 2014, Salı
Kapı - Duvar 2 Ocak 2014, Perşembe
Göz felci (Gözde hareket kaybı) 24 Aralık 2013, Salı
Paraneoplastik sendrom 17 Aralık 2013, Salı
Düşük el (Radiyal sinir felci) 10 Aralık 2013, Salı
Status Epileptikus (Nöbet fırtınası) 3 Aralık 2013, Salı
Beynin sağ ve sol yarısı 26 Kasım 2013, Salı
Beyin tümörü ve nöbet geçirme 19 Kasım 2013, Salı
Hekimlikte hastalığı tanıma ve zaman 5 Kasım 2013, Salı
Normal basınçlı hidrosefali (Beynin su toplaması) 26 Ekim 2013, Cumartesi
Ben Multipl Skleroz (MS) hastası mıyım? 11 Ekim 2013, Cuma
İlaçlar ve vücudumuz 1 Ekim 2013, Salı
Beyin ve beyin zarlarının iltihaplanması 17 Eylül 2013, Salı
Davranışlar ve sağlığımız 12 Eylül 2013, Perşembe
Göz hareketleri ve bozuklukları 3 Eylül 2013, Salı
Dirsekte sinir sıkışması - Kubital Tünel Sendromu 20 Ağustos 2013, Salı
Göz kapağı düşmesi - Blefaroptozis 14 Ağustos 2013, Çarşamba
Sınırlar ve canlılık 6 Ağustos 2013, Salı
Siyatik sinir etkilenmesi. 30 Temmuz 2013, Salı
Pozisyon değişmesi ile ortaya çıkan baş dönmesi - BPPV 23 Temmuz 2013, Salı
Sıcaklık, ısı ve bedenimiz 16 Temmuz 2013, Salı
Damar sertliği - Ateroskleroz 10 Temmuz 2013, Çarşamba
Uyku ve baş ağrısı 3 Temmuz 2013, Çarşamba
Sinir çalışma bozukluğu - Periferik Nöropati 26 Haziran 2013, Çarşamba
Beyin çalışmasının yetmezliği - Deliryum 19 Haziran 2013, Çarşamba
Yutma bozukluğu - Disfaji 12 Haziran 2013, Çarşamba
Geçici Bellek Kaybı 4 Haziran 2013, Salı
Ortostatik hipotansiyon 15 Mayıs 2013, Çarşamba
Kulak çınlaması - Tinnitus 7 Mayıs 2013, Salı
Kore - Sydenham koresi 30 Nisan 2013, Salı
Vitamin B12 ve sinir sistemi 23 Nisan 2013, Salı
Doğa, vücudumuz ve enerji dönüşümleri 16 Nisan 2013, Salı
Uykudaki davranış bozuklukları - Parasomniler 11 Nisan 2013, Perşembe
Amyotrofik Lateral Skleroz - ALS 3 Nisan 2013, Çarşamba
Beynimiz ve yaşlanma 27 Mart 2013, Çarşamba
Myelopati - Omurilik etkilenmesi 2 19 Mart 2013, Salı
Myelopati - Omurilik etkilenmesi - 1 11 Mart 2013, Pazartesi
Akut distoni - İlaç ile ortaya çıkan kasılma durumu 5 Mart 2013, Salı
Hemifasiyal spazm - Yüzde ve gözde istenmeyen kasılma durumu 27 Şubat 2013, Çarşamba
Tiroid bezi ve göz hastalığı 23 Şubat 2013, Cumartesi
Ağrı - Beş duyunun cezalandırıcısı 6 Şubat 2013, Çarşamba
Demans - Bunama hastalığı 29 Ocak 2013, Salı
Yalancı tümör sendromu (Psuedotumor cerebri) 22 Ocak 2013, Salı
Karotis damarı daralması - Şah damarı darlığı 15 Ocak 2013, Salı
Uykusuzluk - İnsomni 8 Ocak 2013, Salı
Parkinson hastalığı ve cerrahi tedavisi 1 Ocak 2013, Salı
Bel ağrısı 24 Aralık 2012, Pazartesi
Uykuda nefes durması - Horlama 18 Aralık 2012, Salı
Bayılma (Senkop) 12 Aralık 2012, Çarşamba
Beyin kanaması ve yüksek tansiyon (Hipertansiyon) 4 Aralık 2012, Salı
Ağrı kesici kötüye kullanım baş ağrısı 29 Kasım 2012, Perşembe
Diyabetik nöropati (Şeker hastalığı ve sinir iltihabı) 20 Kasım 2012, Salı
Fibromyalji Sendromu 13 Kasım 2012, Salı
İnflamatuar myopatiler - (Dermatomyozit/Polimyozit) 7 Kasım 2012, Çarşamba
Myastenia Gravis 30 Ekim 2012, Salı
Akut inflamatuar demyelinizan nöropati - GBS (Guillain-Barre Sendromu) 23 Ekim 2012, Salı
Nöbet geçirme - Sara hastalığı (Epilepsi) 16 Ekim 2012, Salı
Optik Nörit 9 Ekim 2012, Salı
İnme - Stroke 3 Ekim 2012, Çarşamba
Botulinum toksini - Distoni 26 Eylül 2012, Çarşamba
Yanan ayaklar - Küçük lif nöropatisi 18 Eylül 2012, Salı
Yüz felci - Fasiyal paralizi 12 Eylül 2012, Çarşamba
Huzursuz Bacaklar Sendromu 4 Eylül 2012, Salı
Trigeminal nevralji 28 Ağustos 2012, Salı
Tek gözde ağrısız - ani görme kaybı (Amarozis Fugax) 21 Ağustos 2012, Salı
Parkinson Hastalığı 14 Ağustos 2012, Salı
El titremesi - Tremor 7 Ağustos 2012, Salı
Sinir Sıkışması - Karpal Tünel Sendromu 31 Temmuz 2012, Salı
Baş ağrısı - Migren (2. bölüm) 24 Temmuz 2012, Salı
Baş ağrısı - Migren (1. bölüm) 17 Temmuz 2012, Salı
Çift görme 10 Temmuz 2012, Salı
Baş dönmesi 3 Temmuz 2012, Salı
Prof. Dr. Kıylıoğlu Çine Madran’da 2 Temmuz 2012, Pazartesi