19 Mart 2024, Salı

İnsan sağlığı ve bilgi üretimi

18 Şubat 2014, Salı

     


Prof. Dr. Nefati Kıylıoğlu

-Doktor bey bu hap var ya benim ağrılarıma çok iyi gelecekmiş. Her yerde bu haptan var! Gazetede, internette, TV reklamlarında. Tam 10 kutu aldım. Biraz pahalı ama ne yapacaksın! Çare bunda imiş. Ayrıca can sıkıntısına, kansere, basura, saç dökülmesine, yani her şeye iyi geliyormuş! Kullanayım değil mi?

Tıp biliminde bilgi üretimi nasıl olur? Kanıt nedir? Nasıl derecelendirilir?

Tıp "bilim midir yoksa sanat mıdır?" diye tartışılan bir dönemin ardından tüm dünyada "kanıta dayalı tıp" denen ve bugüne hakim olan bir süreç başlamıştır. İlk hekimlik uygulamaları, verilen bir ilacın denenerek, etkisinin görülmesi yani "deneme-yanılma yöntemi" ile başlamıştır. İlk fikirler böylece oluşmuş ve "bana göre bu işin doğrusu budur" sonucuna ulaşılmıştır. Zaman içinde insanların bir araya gelmesi ile fikirler çatışmaya başlamış, "benim fikrim doğrudur" düşüncesine" acaba?" süphesi eklenmiştir. Tek bir kişi yerine çok sayıda kişinin katıldığı "deneme grubu" oluşturulmuş, yanı sıra ilaç yerine onun benzerinin verildiği (şaşırtmak için) bir başka grup daha araştırılmıştır. Böylece şans eseri midir? sorusuna yanıt verilmek istenmiştir. İlaç alan kişinin iyileşme umudunun olması - almayanın ise "bana zaten ilaç bile verilmiyor ki" düşüncesinin önüne geçmek için bu ilaç gibi görünen ama içinde ilaç olmayan madde "plasebo" verilmiştir. İnsanın "sonuca ulaşmada her yolu mübah sayması" sonucu etkilemeye çalışması her zaman "bir eksiklik olarak" yine ortaya çıkmıştır. Bilerek ya da bilmeyerek yanlı davranılması, taraf tutması ile sonucun etkilenmemesi gereği vardır. Doğru sonuç için yeni basamak ya da basamaklar ortaya çıkmıştır. Bunlar körlük ve rastgele seçim yöntemleridir. Rastgele seçim ile gruplara giren insanların seçilmesinde taraf tutulmadığı gibi körlük yöntemi ile hem hekim ve hem de hasta hangi tedaviyi aldığını bilmez hale getirilmiştir. Hekim tedavi sonucunu değerlendirmede taraf tutamamakta, hasta da "psikolojik olarak" tedavi edildiğini düşünerek etkilenmemektedir. İşlem bununla da bitmemiştir. Hastaların gruplara rastgele alınması, bir tarafa ağır, diğer tarafa da hafif hastaların düşme olasılığını çözmemiş, bu durumda rastgele ama eşit hastalık derecesine göre dağıtmak ile çözülmüştür. Hasta sayısının da ilacın etki etme becerisine göre basitçe 500 ile 1000 arasında olması sonucu ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak çok sayıda hasta kişi sistematik olarak seçilmiş, gruplara eşit dağıtılmış, hem doktoru ve hem de kendisi hangi tedaviyi aldığını bilmemiş, düzenli ve uzun süre ile takip edilmiş, kayıtları tutulmuş, inceleme sürecinin sonunda geldiği nokta da karmaşık matematiksel işlemler yolu ile çözümlenmiştir. Hatta çalışmada yanıt aranan soru daha çalışmanın başında kaydedilmiştir. "Kervan yolda düzelir" denmemiş, daha olayın başında düzeltilmiştir. Amaç "hedefte bir şaşma, bir çarpıtma" olmamasıdır. Malum insanoğlu hem beşerdir ve hem de şaşar. Sorunun yanıtı basit olur. Faydalı ya da faydasız!

Kanıt bahsettiğimiz bu çalışmalardan elde edilen "süzülmüş" bilgidir. Derecesi vardır. Birinci derece kanıt için birden fazla sayıda tarafsız ve hatasız yapılmış çalışma sonucu aynı şeyi söyler. Şüphe barındırmaz. İkinci derece kanıt çalışmaları birinci dereceye giremeyecek noksanlıklar içerir. Ancak çoğunlukla doğrudur. Üçüncü derece kanıt çalışmaları bir tarafta hastaların diğer tarafta kontrol olgularının bulunduğu düzendedir, körlük ya da rastgele seçim yoktur. Sıklıkla doğrudur. Dördüncü derece kanıt ise sadece tedavi edilmiş hastaların bilgilerini kullanır, kontrol grubu bile olmaz. Genellikle doğrudur. Beşinci derece kanıt sadece kişinin kendi gözlemini içerir ve "bana göre doğru budur" der.

"Ben deney hayvanı mıyım? Ben araştırmaya falan girmem" demek doğru mudur?

Kanıtları elde etmek için yapılan çalışmalar hastalar üzerinde yapılırlar. Amaç hastalarda etkili olup olmadığını bulmaktır. Hastalar sorar "bu hastalığın bir tedavisi yok mudur?" Hekim yanıt verir "hayır henüz etkili olduğu gösterilen bir tedaviye ait kanıta ulaşılamamıştır."Kanıt insandan elde edilmekte ve yine insan için kullanılmaktadır. Çalışmada insan olmaz ise, insana uygulanacak bir tedavi kanıtı da bulunamayacaktır.

"Yumurta - tavuk" örneğine benzer. 



Yazarın Tüm Yazıları
Yaşlılık ve sağlıklı yaşam 25 Mart 2014, Salı
Serebellar hemoraji - Beyincik kanaması 18 Mart 2014, Salı
Damar iltihaplanması - Vaskülit 11 Mart 2014, Salı
Behçet Hastalığı 4 Mart 2014, Salı
Beyin ölümü 25 Şubat 2014, Salı
İnsan sağlığı ve bilgi üretimi 18 Şubat 2014, Salı
Apraksi - Hareketin yapılamaması 11 Şubat 2014, Salı
Spinoserebellar ataksi 28 Ocak 2014, Salı
Epilepsi ve cerrahisi 21 Ocak 2014, Salı
Servikal spondilotik myelopati 14 Ocak 2014, Salı
Temporal arteritis 7 Ocak 2014, Salı
Kapı - Duvar 2 Ocak 2014, Perşembe
Göz felci (Gözde hareket kaybı) 24 Aralık 2013, Salı
Paraneoplastik sendrom 17 Aralık 2013, Salı
Düşük el (Radiyal sinir felci) 10 Aralık 2013, Salı
Status Epileptikus (Nöbet fırtınası) 3 Aralık 2013, Salı
Beynin sağ ve sol yarısı 26 Kasım 2013, Salı
Beyin tümörü ve nöbet geçirme 19 Kasım 2013, Salı
Hekimlikte hastalığı tanıma ve zaman 5 Kasım 2013, Salı
Normal basınçlı hidrosefali (Beynin su toplaması) 26 Ekim 2013, Cumartesi
Ben Multipl Skleroz (MS) hastası mıyım? 11 Ekim 2013, Cuma
İlaçlar ve vücudumuz 1 Ekim 2013, Salı
Beyin ve beyin zarlarının iltihaplanması 17 Eylül 2013, Salı
Davranışlar ve sağlığımız 12 Eylül 2013, Perşembe
Göz hareketleri ve bozuklukları 3 Eylül 2013, Salı
Dirsekte sinir sıkışması - Kubital Tünel Sendromu 20 Ağustos 2013, Salı
Göz kapağı düşmesi - Blefaroptozis 14 Ağustos 2013, Çarşamba
Sınırlar ve canlılık 6 Ağustos 2013, Salı
Siyatik sinir etkilenmesi. 30 Temmuz 2013, Salı
Pozisyon değişmesi ile ortaya çıkan baş dönmesi - BPPV 23 Temmuz 2013, Salı
Sıcaklık, ısı ve bedenimiz 16 Temmuz 2013, Salı
Damar sertliği - Ateroskleroz 10 Temmuz 2013, Çarşamba
Uyku ve baş ağrısı 3 Temmuz 2013, Çarşamba
Sinir çalışma bozukluğu - Periferik Nöropati 26 Haziran 2013, Çarşamba
Beyin çalışmasının yetmezliği - Deliryum 19 Haziran 2013, Çarşamba
Yutma bozukluğu - Disfaji 12 Haziran 2013, Çarşamba
Geçici Bellek Kaybı 4 Haziran 2013, Salı
Ortostatik hipotansiyon 15 Mayıs 2013, Çarşamba
Kulak çınlaması - Tinnitus 7 Mayıs 2013, Salı
Kore - Sydenham koresi 30 Nisan 2013, Salı
Vitamin B12 ve sinir sistemi 23 Nisan 2013, Salı
Doğa, vücudumuz ve enerji dönüşümleri 16 Nisan 2013, Salı
Uykudaki davranış bozuklukları - Parasomniler 11 Nisan 2013, Perşembe
Amyotrofik Lateral Skleroz - ALS 3 Nisan 2013, Çarşamba
Beynimiz ve yaşlanma 27 Mart 2013, Çarşamba
Myelopati - Omurilik etkilenmesi 2 19 Mart 2013, Salı
Myelopati - Omurilik etkilenmesi - 1 11 Mart 2013, Pazartesi
Akut distoni - İlaç ile ortaya çıkan kasılma durumu 5 Mart 2013, Salı
Hemifasiyal spazm - Yüzde ve gözde istenmeyen kasılma durumu 27 Şubat 2013, Çarşamba
Tiroid bezi ve göz hastalığı 23 Şubat 2013, Cumartesi
Ağrı - Beş duyunun cezalandırıcısı 6 Şubat 2013, Çarşamba
Demans - Bunama hastalığı 29 Ocak 2013, Salı
Yalancı tümör sendromu (Psuedotumor cerebri) 22 Ocak 2013, Salı
Karotis damarı daralması - Şah damarı darlığı 15 Ocak 2013, Salı
Uykusuzluk - İnsomni 8 Ocak 2013, Salı
Parkinson hastalığı ve cerrahi tedavisi 1 Ocak 2013, Salı
Bel ağrısı 24 Aralık 2012, Pazartesi
Uykuda nefes durması - Horlama 18 Aralık 2012, Salı
Bayılma (Senkop) 12 Aralık 2012, Çarşamba
Beyin kanaması ve yüksek tansiyon (Hipertansiyon) 4 Aralık 2012, Salı
Ağrı kesici kötüye kullanım baş ağrısı 29 Kasım 2012, Perşembe
Diyabetik nöropati (Şeker hastalığı ve sinir iltihabı) 20 Kasım 2012, Salı
Fibromyalji Sendromu 13 Kasım 2012, Salı
İnflamatuar myopatiler - (Dermatomyozit/Polimyozit) 7 Kasım 2012, Çarşamba
Myastenia Gravis 30 Ekim 2012, Salı
Akut inflamatuar demyelinizan nöropati - GBS (Guillain-Barre Sendromu) 23 Ekim 2012, Salı
Nöbet geçirme - Sara hastalığı (Epilepsi) 16 Ekim 2012, Salı
Optik Nörit 9 Ekim 2012, Salı
İnme - Stroke 3 Ekim 2012, Çarşamba
Botulinum toksini - Distoni 26 Eylül 2012, Çarşamba
Yanan ayaklar - Küçük lif nöropatisi 18 Eylül 2012, Salı
Yüz felci - Fasiyal paralizi 12 Eylül 2012, Çarşamba
Huzursuz Bacaklar Sendromu 4 Eylül 2012, Salı
Trigeminal nevralji 28 Ağustos 2012, Salı
Tek gözde ağrısız - ani görme kaybı (Amarozis Fugax) 21 Ağustos 2012, Salı
Parkinson Hastalığı 14 Ağustos 2012, Salı
El titremesi - Tremor 7 Ağustos 2012, Salı
Sinir Sıkışması - Karpal Tünel Sendromu 31 Temmuz 2012, Salı
Baş ağrısı - Migren (2. bölüm) 24 Temmuz 2012, Salı
Baş ağrısı - Migren (1. bölüm) 17 Temmuz 2012, Salı
Çift görme 10 Temmuz 2012, Salı
Baş dönmesi 3 Temmuz 2012, Salı
Prof. Dr. Kıylıoğlu Çine Madran’da 2 Temmuz 2012, Pazartesi