19 Mart 2024, Salı

Sıcaklık, ısı ve bedenimiz

16 Temmuz 2013, Salı

     


Prof. Dr. Nefati Kıylıoğlu
-Babam normal değil doktor bey! Erkenden yattı. Baktık ateş gibi yanıyor. Bütün gün bahçede çalışmış. Bunu zaten yapar ama son bir kaç gündür de ishal olmuştu, halsizdi. İshalden olur mu bu durum?

Beynimizde sıcaklığı düzenlemesi nasıl ve nerede olur?
Vücudumuzun sıcaklığı bütçe hesabı gibidir. Gelirler ve giderler arasındaki farka bakılır. Birikim ancak gelirler fazla ise olur. Vücutta üretilmiş ısı ve etraftan gelen ısı miktarı ile kaybedilen ısı arasındaki fark vücut sıcaklığını verir. Ancak ısının vücutta birikmesi, paranın birikmesi gibi iyi bir şey değildir. Hastalık yapar. Hipotalamus adı ile bilinen beyin merkezi bu hesabı tutan yerdir. Sıcaklığı 36 ile 37.5 °C arasında tutmaya çalışır. İşini çok ciddiye alır ve 1 derecelik bir yükselmede bile deriye giden kan damarlarını genişletir, terleme işlemini başlatır. Kan, terleme sırasında deriden çıkan ısı ile soğutulur. İçeriye -kalorifer borusu gibi- döndüğünde de vücudun içi soğuyacaktır.

Isı nasıl yayılır? İnsan için hangi yayılma yöntemleri önemlidir?
Isı dört yolla yayılır. Katılarda olduğu gibi değme - dokunma yolu, gaz ve sıvılarda olan yansıma yolu, elektromanyetik dalgalardaki radyasyon yolu ve sıvılarda olan buharlaşma yolu kullanılır. Radyasyon yolunu daha basit olarak vücut sıcaklığının ortam sıcaklığına -ısı alarak ya da vererek- ulaşması durumu diye anlatabiliriz. Vücut ısı alış verişinde % 65 oranında radyasyon yolunu kullanılırken, % 35 oranında da terleme yolunu kullanır. Terleme ile saatte 2 litreye kadar sıvı dışarı atılabilir. Ancak atılan bu sıvı geri konmalıdır ki sistem düzgün çalışmaya devam edebilsin (kalorifer borularındaki sıvının eksilmemesi gibi).

Isı ile ilişkili hastalıklar nelerdir?
Isı ile ilişkili olan hastalıklar arasında en masum olanı "isilik" durumudur. Ter bezleri sıcak ve nem nedeni ile tıkanır, ter bezi kanalı şişer. Kıvrım yerleri, yüz - boyun gövde ve ellerde sık gözlenir. Serin ortam ve ılık duş alma ile düzelir.
Bir diğer hastalık sıcak ile bacakta "şişliklerin-ödemlerin" oluşmasıdır. Bir kaç gün içinde bacakları kaldırmak ile düzelir. Kalp hastalığı ya da böbrek hastalığı ile lenf bezlerindeki bozuklukla ilişkili değildir.
Kanın bacaklarda göllenmesi, terlemenin artması bayılma durumunu ortaya çıkarabilir. Vücutta dolaşan sıvı miktarı hem azalmış, hem de terleme ile kanın iç yapısı değişmiştir. Bu durum yine yaz döneminde sıcaklar ile birlikte egzersiz sonrasında görülen bacak kramplarının da nedeni olabilir. Sıvı kaybı ve tuz kaybı derinleştiğinde artık tüm vücudu ilgilendiren yakınmalar gözlenir. Bunlar arasında yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, baş ağrısı, aşırı susama hissi, bulantı, kusma ve kramplar sayılabilir. Bu gibi durumda özellikle hatırlanması gereken bir takım şeyler vardır. Koltuk altı sıcaklığı gerçek sıcaklığı yansıtmaz, rektal yolla (dışkılama yolu) sıcaklığın ölçülmesi gereklidir. Bu durumda ateş düşürücü ilaçlar fayda etmezler. Kişiyi soyarak fazla ısıyı atmasını sağlamak, eksik olan sıvıyı ve mineralleri geri yerine koymak gereklidir.
Rektal yolla bakılan sıcaklık 40.6 °C'nin üzerine çıkarsa artık "sıcak çarpması" denilen, ölümcül olabilen ve acil tedavi gerektiren bir durum var demektir. Bu durumda hızlı ve derin nefes alma, epileptik nöbetler, hayal görme ve etrafı tanımama, bayılma ve hatta koma durumu gözlenir. Kan tablosu da ciddi olarak etkilenmiştir. Kandaki sodyum, potasyum, şeker seviyeleri bozuktur, kanın pıhtılaşmasını sağlayan trombosit denilen hücrelerin sayısı azalmıştır. Sodyum-potasyum ve şeker vücudun temel yapı taşı olan "bir hücrenin" normal çalışabilmesi için hayati derecede önemlidir. Trombosit sayısı azlığı ise kanamalara yol açması nedeniyle aynı derecede önem taşır. Düzgün çalışmayan yapıların yıkılması ile de karaciğer ve böbrekte yetersizlik hali ortaya çıkar. Bu nedenle şüphe halinde en yakın sağlık birimine gitmek gereklidir.

Kimler daha duyarlıdır? Nasıl önlenir?
Her yaştan ve cinsten kişi ısı ile ilişkili hastalıklara duyarlı iken, bebek-yaşlı-hamile bireyler daha fazla etkilenir. İleri yaştaki bireylerin bilinen kalp ve şeker hastalığı, bunama, yüksek tansiyon, çok sayıda ilaç kullanımı (Alkol kullanımı, parkinson - yüksek tansiyon- troid hastalığı tedavisi için kullanılan ilaçlar) gibi hastalıkları var ise duyarlılık artar.
Önlemek tedavi etmekten daha iyidir. Bu nedenle sıcakta dışarı çıkmamak ve çalışmamak, yeterli sıvı almak - alkol ve kafeinli içeceklerden uzak durmak, serin yerde durmak ve ince giyinmek gerekir. Çocukların sıcakta parka çıkarılmaması, arabada bekletilmemesi, mutlaka dışarı çıkmak gerekiyor ise sabah erken ve akşam geç vakitte çıkılması önerilebilir. 


Yazarın Tüm Yazıları
Yaşlılık ve sağlıklı yaşam 25 Mart 2014, Salı
Serebellar hemoraji - Beyincik kanaması 18 Mart 2014, Salı
Damar iltihaplanması - Vaskülit 11 Mart 2014, Salı
Behçet Hastalığı 4 Mart 2014, Salı
Beyin ölümü 25 Şubat 2014, Salı
İnsan sağlığı ve bilgi üretimi 18 Şubat 2014, Salı
Apraksi - Hareketin yapılamaması 11 Şubat 2014, Salı
Spinoserebellar ataksi 28 Ocak 2014, Salı
Epilepsi ve cerrahisi 21 Ocak 2014, Salı
Servikal spondilotik myelopati 14 Ocak 2014, Salı
Temporal arteritis 7 Ocak 2014, Salı
Kapı - Duvar 2 Ocak 2014, Perşembe
Göz felci (Gözde hareket kaybı) 24 Aralık 2013, Salı
Paraneoplastik sendrom 17 Aralık 2013, Salı
Düşük el (Radiyal sinir felci) 10 Aralık 2013, Salı
Status Epileptikus (Nöbet fırtınası) 3 Aralık 2013, Salı
Beynin sağ ve sol yarısı 26 Kasım 2013, Salı
Beyin tümörü ve nöbet geçirme 19 Kasım 2013, Salı
Hekimlikte hastalığı tanıma ve zaman 5 Kasım 2013, Salı
Normal basınçlı hidrosefali (Beynin su toplaması) 26 Ekim 2013, Cumartesi
Ben Multipl Skleroz (MS) hastası mıyım? 11 Ekim 2013, Cuma
İlaçlar ve vücudumuz 1 Ekim 2013, Salı
Beyin ve beyin zarlarının iltihaplanması 17 Eylül 2013, Salı
Davranışlar ve sağlığımız 12 Eylül 2013, Perşembe
Göz hareketleri ve bozuklukları 3 Eylül 2013, Salı
Dirsekte sinir sıkışması - Kubital Tünel Sendromu 20 Ağustos 2013, Salı
Göz kapağı düşmesi - Blefaroptozis 14 Ağustos 2013, Çarşamba
Sınırlar ve canlılık 6 Ağustos 2013, Salı
Siyatik sinir etkilenmesi. 30 Temmuz 2013, Salı
Pozisyon değişmesi ile ortaya çıkan baş dönmesi - BPPV 23 Temmuz 2013, Salı
Sıcaklık, ısı ve bedenimiz 16 Temmuz 2013, Salı
Damar sertliği - Ateroskleroz 10 Temmuz 2013, Çarşamba
Uyku ve baş ağrısı 3 Temmuz 2013, Çarşamba
Sinir çalışma bozukluğu - Periferik Nöropati 26 Haziran 2013, Çarşamba
Beyin çalışmasının yetmezliği - Deliryum 19 Haziran 2013, Çarşamba
Yutma bozukluğu - Disfaji 12 Haziran 2013, Çarşamba
Geçici Bellek Kaybı 4 Haziran 2013, Salı
Ortostatik hipotansiyon 15 Mayıs 2013, Çarşamba
Kulak çınlaması - Tinnitus 7 Mayıs 2013, Salı
Kore - Sydenham koresi 30 Nisan 2013, Salı
Vitamin B12 ve sinir sistemi 23 Nisan 2013, Salı
Doğa, vücudumuz ve enerji dönüşümleri 16 Nisan 2013, Salı
Uykudaki davranış bozuklukları - Parasomniler 11 Nisan 2013, Perşembe
Amyotrofik Lateral Skleroz - ALS 3 Nisan 2013, Çarşamba
Beynimiz ve yaşlanma 27 Mart 2013, Çarşamba
Myelopati - Omurilik etkilenmesi 2 19 Mart 2013, Salı
Myelopati - Omurilik etkilenmesi - 1 11 Mart 2013, Pazartesi
Akut distoni - İlaç ile ortaya çıkan kasılma durumu 5 Mart 2013, Salı
Hemifasiyal spazm - Yüzde ve gözde istenmeyen kasılma durumu 27 Şubat 2013, Çarşamba
Tiroid bezi ve göz hastalığı 23 Şubat 2013, Cumartesi
Ağrı - Beş duyunun cezalandırıcısı 6 Şubat 2013, Çarşamba
Demans - Bunama hastalığı 29 Ocak 2013, Salı
Yalancı tümör sendromu (Psuedotumor cerebri) 22 Ocak 2013, Salı
Karotis damarı daralması - Şah damarı darlığı 15 Ocak 2013, Salı
Uykusuzluk - İnsomni 8 Ocak 2013, Salı
Parkinson hastalığı ve cerrahi tedavisi 1 Ocak 2013, Salı
Bel ağrısı 24 Aralık 2012, Pazartesi
Uykuda nefes durması - Horlama 18 Aralık 2012, Salı
Bayılma (Senkop) 12 Aralık 2012, Çarşamba
Beyin kanaması ve yüksek tansiyon (Hipertansiyon) 4 Aralık 2012, Salı
Ağrı kesici kötüye kullanım baş ağrısı 29 Kasım 2012, Perşembe
Diyabetik nöropati (Şeker hastalığı ve sinir iltihabı) 20 Kasım 2012, Salı
Fibromyalji Sendromu 13 Kasım 2012, Salı
İnflamatuar myopatiler - (Dermatomyozit/Polimyozit) 7 Kasım 2012, Çarşamba
Myastenia Gravis 30 Ekim 2012, Salı
Akut inflamatuar demyelinizan nöropati - GBS (Guillain-Barre Sendromu) 23 Ekim 2012, Salı
Nöbet geçirme - Sara hastalığı (Epilepsi) 16 Ekim 2012, Salı
Optik Nörit 9 Ekim 2012, Salı
İnme - Stroke 3 Ekim 2012, Çarşamba
Botulinum toksini - Distoni 26 Eylül 2012, Çarşamba
Yanan ayaklar - Küçük lif nöropatisi 18 Eylül 2012, Salı
Yüz felci - Fasiyal paralizi 12 Eylül 2012, Çarşamba
Huzursuz Bacaklar Sendromu 4 Eylül 2012, Salı
Trigeminal nevralji 28 Ağustos 2012, Salı
Tek gözde ağrısız - ani görme kaybı (Amarozis Fugax) 21 Ağustos 2012, Salı
Parkinson Hastalığı 14 Ağustos 2012, Salı
El titremesi - Tremor 7 Ağustos 2012, Salı
Sinir Sıkışması - Karpal Tünel Sendromu 31 Temmuz 2012, Salı
Baş ağrısı - Migren (2. bölüm) 24 Temmuz 2012, Salı
Baş ağrısı - Migren (1. bölüm) 17 Temmuz 2012, Salı
Çift görme 10 Temmuz 2012, Salı
Baş dönmesi 3 Temmuz 2012, Salı
Prof. Dr. Kıylıoğlu Çine Madran’da 2 Temmuz 2012, Pazartesi